Lekker fietsen buiten de gebaande paden: het klinkt hartstikke leuk, maar is zeker in Nederland lang niet overal de bedoeling. Hoe weet je waar je wel en vooral ook níet mag fietsen met je gravelbike?
Tekst: Elias de Bruijne
Gravelen? Heerlijk! We doen het inmiddels massaal, want wat is er nou mooier dan af en toe het asfalt achter je laten en de natuur in te duiken? Vrijheid, blijheid! Hoewel, volledig vrij om te gaan waar je wilt ben je natuurlijk nooit, zelfs niet met de gravelbike. Toch is het blijkbaar niet voor iedereen duidelijk waar de grenzen liggen, want op Strava staan genoeg ritten die niet helemaal de bedoeling zijn. Soms gaat dat om fietsers die zelfs over hekjes klimmen om door afgeschermde gebieden heen te fietsen en daar nog trots op zijn ook (kijk eens hoe wild ik ben!). Maar veel vaker gaat het om onwetendheid van natuurliefhebbers die geen kwaad in de zin hebben. Avonturieren? Ja, maar dus niet overal. Hoe zit het nou precies?
Bosexploitatie
Boswachter Rein Zwaan, die als teamleider bij Staatsbosbeheer verantwoordelijk is voor het oostelijke deel van de provincie Utrecht met onder meer de druk befietste Utrechtse Heuvelrug, is blij met de vraag. Vanuit zijn kantoor op het Leersumse Veld – “Ik kijk uit op het Let de Stigterpad, om maar een mooie gravelstrook te noemen” – legt hij graag uit wat er wel en niet mag en waarom dat zo is. Logisch, want hij kan het niet vaak genoeg uitleggen: de boa’s en boswachters in zijn team komen inderdaad veel fietsers tegen op plekken waar ze niet horen te fietsen. Meestal gaat het dan om gravelaars. “We treffen ze vooral op de brede bospaden die goed geschikt zijn om lekker te gravelen. Vaak zijn dat wandelpaden of paden die we ‘bosexploitatiewegen’ noemen – de paden waar wij met onze machines overheen rijden als we hout oogsten in het bos. Die paden zijn vaak licht verhard en dat zijn dus ideale stroken om te gravelen, maar het is absoluut niet de bedoeling.”
Zwaan kan de drang om de bossen te ontdekken goed begrijpen: hij is zelf een fervent mountainbiker en wielrenner en ook het gravelbiken trekt hem sterk (maar voorlopig vindt hij twee fietsen in de schuur wel genoeg). Hij snapt de behoefte om de bossen in te trekken dus als geen ander, maar het is niet voor niets dat dit op bepaalde plekken niet mag. Kort gezegd zijn er twee redenen: natuurbescherming en ‘recreatiedruk’.
“Op bijvoorbeeld de Veluwe heb je rustgebieden waar het wild zich kan terugtrekken en waar helemaal geen recreatie mag plaatsvinden. En zo zijn er allerlei gebieden waar de natuur wordt beschermd. Wat betreft de recreatiedruk is de Utrechtse Heuvelrug een mooi voorbeeld. Er vindt hier veel recreatie plaats door verschillende groepen mensen, zoals wandelaars, fietsers en ruiters, en het snelheidsverschil tussen die verschillende groepen veroorzaakt veel conflicten. Daarom is het op sommige plekken verboden om te fietsen, omdat het anders te druk en gevaarlijk wordt.”
‘Per ongeluk’
Klinkt redelijk, maar hoe weet je nou waar je wel en niet mag fietsen? Dat is vrij simpel: kijk goed naar de bordjes en houd je aan de regels (zie kader). In het algemeen is er geen sprake van kwade wil bij overtreders, weet Zwaan. “Er zijn altijd mensen die boos worden als ze worden aangehouden of ervandoor proberen te gaan. Zij weten dat ze verkeerd zitten en zulk gedrag is echt ongewenst. Maar veel mensen weten echt niet dat ze in overtreding zijn. En een ervaren boa heeft dat snel genoeg in de gaten, want wij kennen het duizend-en-één-smoezenboek ondertussen wel.”
“Wat we veel zien, is dat het misgaat met gpx-routes. De Komootapp bijvoorbeeld, die erg populair is onder gravelbikers, maakt gebruik van OpenStreetMap, maar dat programma geeft lang niet altijd goed aan waar je wel en niet mag fietsen. Mensen plannen vervolgens een route door een willekeurig gebied, krijgen geen melding dat ze daar niet mogen fietsen en komen zo ‘per ongeluk’ – ook omdat ze geen borden lezen – ergens terecht waar ze niet mogen fietsen. Daar komt bij dat zeker gravelaars graag routes overnemen van elkaar. Daardoor blijft het zichzelf in stand houden.”
De andere kant van het verhaal is natuurlijk dat je zelf verantwoordelijk bent voor waar je fietst. Zwaan gaf het al aan: borden lezen hoort daarbij en ook de navigatie is geen excuus, zegt hij. “Als er ergens regels zijn, dan heb je je daar aan te houden, dat is net zoals in de auto. Als jouw navigatie in de auto je een weg instuurt waar je niet mag rijden en je wordt aangehouden, dan krijg je ook een bekeuring van de politie. Dan kan je wel zeggen: mijn navigatie stuurt me hierheen, maar uiteindelijk ben je altijd zelf verantwoordelijk voor de keuzes die je maakt.”
Gravel code
Nederland is maar een klein landje met weinig natuur dat ook nog eens heel dichtbevolkt is. Met andere woorden: door de drukte staat de natuur onder druk. Aan regels ontkomen we dus niet, maar Zwaan is de laatste die mensen weg wil houden uit het bos. Om die twee dingen zo goed mogelijk te verenigen, werkte hij namens Staatsbosbeheer mee aan het opstellen van de Gravel Code die kort samengevat zegt: wees vriendelijk voor anderen, zorg goed voor de natuur en blijf op de voor fietsers aangewezen paden. Het is een goede samenvatting, zegt Zwaan. “Het is heel fijn dat mensen naar buiten gaan om te genieten van de natuur, maar houd je daarbij aan die punten. Doe je dat, dan kun je weinig fout doen.”
Zo zijn de regels
Hoe weet je waar je wel en niet mag fietsen? Dat is heel simpel: lees de borden goed. Uiteraard mag je fietsen op paden die zijn aangeduid als fietspad en verder is het een kwestie van goed kijken naar de borden van de terreineigenaren aan de rand van het bos, zegt Rein Zwaan. “Nederland heeft veel terreineigenaren. Staatsbosbeheer is de grootste, dan komt Natuurmonumenten, verder heb je nog De Landschappen en ten slotte de particulieren die grote stukken terrein in beheer hebben. Terreineigenaren geven bijna altijd bij de ingangen van hun bos met borden aan wat wel en niet mag in het bos, bijvoorbeeld dat je er mag fietsen op alle wegen en paden of alleen op de aangegeven paden. Daarmee worden dan fietspaden en mountainbikeroutes bedoeld.”
Het grote aantal terreineigenaren in Nederland betekent wel dat je goed moet opletten: het kan gebeuren dat je midden in het bos plotseling op het terrein van een andere eigenaar komt. Ook in dat geval staat er bij de overgang een bordje, mogelijk dus met andere regels. Tot slot is er nog de stelregel dat je in Nederland na zonsondergang en voor zonsopkomst niet in het bos aanwezig mag zijn. Dat is echt essentieel, zegt Zwaan. “Juist in het donker worden veel kwetsbare diersoorten actief en gaan ze op zoek naar eten – foerageren zoals we dat noemen – en die dieren zijn heel erg gevoelig voor verstoring van de rust. Wanneer je dan met je gravelbike met felle lamp het bos inrijdt, verstoor je de natuur echt. Dat hebben we al genoeg gedaan, dus laten we dat echt niet doen.”
De boete voor fietsen buiten de toegestane paden bedraagt 109 euro. De Gravel Code kun je vinden op gravelcode.nl