Hoe kies je de juiste framemaat voor je racefiets of gravelbike?

Racefietsen en gravelbikes zijn er in allerlei maten, van klein tot groot. Maar hoe weet je nu hoe groot jouw ideale racefiets is? Is daar een vaste formule voor, of komt er meer bij kijken?

Voorheen werd de framemaat van een racefiets meestal aangegeven met een getal. Dat was geen willekeurig getal, maar de lengte van de staande buis/zitbuis van een fietsframe. Een racefiets met een framemaat 58 heeft dus een staande buis van 58 centimeter, doorgaans gemeten vanaf het hart van de trapas tot aan de bovenkant van de buis of zadelpenklem.

Veel fabrikanten gebruiken echter niet meer de traditionele framematen, zoals 54, 58, 60 of 62, maar kiezen voor het bekende XS, S, M, L en XL. Er bestaan geen officiële regels welke framemaat je een ‘medium’ mag noemen en welke een ‘large’. Het kan dus zijn dat maatje M van het ene merk net iets groter is dan de medium van het andere merk. Gelukkig kun je op de website van de fabrikant meestal de maatvoering van de verschillende framematen vinden, ook wel de geometrie genoemd.

Stack en reach: bepaal de hoogte en lengte van het frame

Een blik op de moderne racefiets verklaart waarom de lengte van de zitbuis niet meer zo’n goede maatgever is voor de afmetingen van een frame. Vroeger liep de bovenbuis horizontaal en was de zitbuis vrij lang. Tegenwoordig loopt de bovenbuis veel vaker schuin naar beneden af. Dat maakt een korter en stijver frame mogelijk en geeft ook nog eens meer sta-ruimte. Omdat fabrikanten behoorlijk variëren in hoe sterk de bovenbuis afloopt, kan een frame met een zitbuis van 53 centimeter kleiner zijn dan eentje met een zitbuis van 51 centimeter. Daarom kijken we het liefst naar de stack en reach.

Een goede Nederlandse vertaling voor stack en reach is er niet -de Engelse termen worden dan ook als zodanig in het Nederlands gebruikt- maar we kunnen wél goed uitleggen wat ze betekenen. De stack is de afstand tussen het hart van de trapas en de denkbeeldige horizontale lijn vanaf de bovenkant van de balhoofdbuis. De reach is de afstand vanaf het hart van de trapas tot aan de bovenkant van de balhoofdbuis, wederom gemeten op een horizontale lijn. De stack en reach vormen dus samen een denkbeeldige hoek van 90 graden tussen de bovenkant van de balhoofdbuis en de trapas. Bovenstaande afbeelding geeft dat goed weer.

Fietsen vergelijken met de stack en reach

Met de stack en reach kun je verschillende fietsen goed met elkaar vergelijken. De stack geeft een goede indicatie van de hoogte van het frame, de reach een indicatie hoe lang het frame is. Simpel gezegd bepaalt de lengte van je benen de stack en de lengte van je torso en je armen de reach. Op een fiets met een korte reach zit je iets rechterop, een langere reach maakt dat je meer gestrekt zit. Een aerodynamische racefiets zal vaak een wat langere reach hebben dan bijvoorbeeld een meer op comfort gerichte endurance fiets.

Zijn stack en reach dan dé twee maten die je nodig hebt om de maat van een fiets te bepalen? Nee, zo simpel is het helaas niet. Kijk nog eens naar bovenstaande afbeelding en merk op dat niet de zadelpen, maar de positie van het bracket (trapas) bepalend is. Bij een fiets met een meer rechtopstaande zitbuis zal het zadel dichter op het stuur staan dan bij een fiets met een wat luiere zitbuishoek. Wil je écht goed vergelijken, neem dan ook de effectieve bovenbuislengte mee in je vergelijk, dat is de horizontale afstand tussen het hart van de zadelpen en het hart van de stuurpen. Overigens zijn de verschillen in zitbuishoek vaak niet enorm en kunnen kleine verschillen overbrugd worden door het zadel iets te verschuiven of een zadelpen zonder setback te gebruiken.

Je binnenbeenlengte meten

Er bestaat geen simpel tabelletje waarmee je aan de hand van enkel en alleen je lichaamslengte altijd de juiste maat fiets kunt bepalen. En als je al zo’n tabelletje kunt vinden, dan is de kans groot dat deze niet helemaal klopt. Twee mensen van dezelfde lengte hoeven immers niet per definitie ook even lange benen te hebben. Sommige mensen hebben vrij lange benen voor hun lengte, anderen hebben juist een langer bovenlichaam dan gemiddeld. Daarom is de binnenbeenlengte erg belangrijk. Deze wordt vaak gevraagd als je op zoek bent naar de juiste maat fiets. Gelukkig kom je zelf of met een beetje hulp en een meetlint al een heel eind.

De binnenbeenlengte (Engels: inseam hight) kun je meten door met je benen zo’n 15 centimeter uit elkaar tegen een muur te staan. Schuif een boek met de korte kant van de kaft tegen de muur omhoog, totdat de lange kant (oncomfortabel) strak tegen je kruis zit. Meet nu met een meetlint (of makkelijker: laat iemand het meten) de afstand van de grond tot de bovenkant van het boek. Klinkt een beetje gek wellicht, maar deze afstand is heel belangrijk, het bepaalt hoe groot de afstand tussen je zadel en pedalen moet zijn.

Kiezen maar: comfort of snelheid?

Nu je je lichaamslengte en je binnenbeenlengte weet, kun je al wat beter vergelijken welke maat fiets je nodig hebt. De ideale zithoogte voor een racefiets zit rond de 1,08 maal de binnenbeenlengte. Als het goed is, hoef je je knie dan net niet helemaal te strekken bij een pedaalslag. Uiteraard is die 1,08 geen heilige formule, de een zit liever net iets hoger, de andere net iets lager. Het geeft wel een goede indicatie.

framemaat kiezen: comfortabel of snelheid

Ga je zoeken welke framemaat geschikt is voor jouw zithoogte, dan is de kans groot dat meerdere maten op de juiste hoogte zijn af te stellen. De kleinere maat van de twee zal vaak ook een wat kleinere stack en reach hebben. Door de kleinere stack kan het stuur lager ten opzichte van het zadel. Daardoor zit je meer voorover en gebogen: ideaal voor de meest aerodynamische en snelste houding, maar niet per se de meest comfortabele.

Het iets grotere frame heeft een grotere stack en reach. Het stuur kan dus niet zo laag als bij het kleinere frame. Eventueel kun je kiezen voor een iets kortere stuurpen om het stuur iets naar je toe te halen. Daardoor zit je wat minder diep. Dat is weliswaar minder aerodynamisch, maar wel iets comfortabeler. Wanneer je niet gebrand bent op het aanscherpen van PR’s of het binnenharken van KOM’metjes wellicht de betere keuze.

Zadelhoogte en -positie aanpassen

Je kunt een fiets helemaal op maat afstellen met verschillende componenten. We hadden het al even over de zadelhoogte. Door de zadelpen hoger of lager te zetten pas je de zithoogte aan. Je kunt het zadel ook nog iets in horizontale richting verschuiven, door de zadelklem op een andere plek op de zadelrail te klemmen.

Stuurpen en sturen, hoe hoog en breed wil jij ze?

Het stuur kun je in hoogte verstellen door te variëren in het aantal spacers dat je onder de stuurpen plaatst. Dit kan vaak wel alleen bij een nieuwe fiets, als de vorkbuis op hoogte is afgezaagd (geen spacers meer boven de stuurpen), dan kan het stuur niet meer op deze manier omhoog.

Gelukkig is er nog wel een ander trucje om het stuur hoger te zetten zonder meteen een nieuwe voorvork aan te schaffen: door de stuurpen om te draaien. De meeste standaard stuurpennen hebben een hoek van 6 graden naar beneden. Door hem om te draaien komt het stuur iets hoger. Er zijn ook stuurpennen met een grotere hoek, waarmee je het stuur dus lager of hoger kunt plaatsen zonder de vorkbuis of het aantal spacers aan te passen.

Ook zijn er stuurpennen die korter of langer zijn dan de standaard 10 centimeter. Met een andere stuurpen kun je het stuur dus dichter of verder van je af plaatsen. Over sturen gesproken: er zijn ook bredere of smallere sturen, waarmee je handen dus dichter of verder uit elkaar staan. Dit is vooral handig als je zeer brede of smalle schouders hebt en geen fijne houding kunt vinden met het standaard stuur. En dan zijn er ook nog speciale gravelsturen, waarvan de bochten naar buiten buigen. Daarover valt zoveel te vertellen dat we er een eigen artikel aan gewijd hebben.

Cranklengte

Een laatste variabele is de lengte van de cranks (pedaalarmen). De meest voorkomende maten zijn 170mm, 172,5mm en 175mm, waarbij kleine fietsen vaak met de kleinste maat komen en grote maten met de langste cranks. Het is niet heel gebruikelijk (en vrij kostbaar) om andere cranks te monteren vanwege de maatvoering, maar het kán wel.

Bikefit: zeker van de juiste maat

Mocht je helemaal tot hier gekomen zijn in het verhaal, dan is je vast duidelijk geworden dat bij het bepalen van de juiste framemaat en de verdere afstelling van de fiets best wat komt kijken. Je kunt het ook uitbesteden aan een expert: de bikefitter. Deze heeft een speciale meetfiets, vol met sensoren, waarmee precies bepaald kan worden hoe je het beste op de fiets zit. Diverse grote wielerspecialisten bieden een bikefit aan. Kies bij voorkeur voor een onafhankelijke bikefit. Die zijn weliswaar duurder dan een merkspecifieke bikefitter, maar hebben geen andere belangen dan jou goed op de fiets te laten zitten.